Zgodnie z prawem, w małżeństwie zakłada się istnienie dwóch, odrębnych majątków osobistych, należących do każdego z małżonków oraz jednego majątku wspólnego, zwanego też dorobkowym. Majątek osobisty, należący do jednego z małżonków, obejmuje na przykład rzeczy, które dana osoba nabyła przed zawarciem małżeństwa czy przedmioty uzyskane poprzez darowiznę lub dziedziczenie.

Majątek wspólny obejmuje:

• dobra, które zostały nabyte po ślubie
• wynagrodzenie za pracę i dochody małżonków z działalności zarobkowej, które zostały już wypłacone małżonkom
• dochody z majątku osobistego oraz wspólnego
• środki przechowywane na rachunkach emerytalnych.

Jeżeli narzeczeni nie podpisali przed ślubem intercyzy, kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość swobodnej zmiany ustawowego ustroju majątkowego poprzez podpisanie u notariusza umowy majątkowej małżeńskiej w każdej chwili trwania małżeństwa. Po takiej umowie nie ma już majątku wspólnego, a jedynie majątki osobiste małżonków. Od tej pory każdy z małżonków może niezależnie zaciągać i spłacać zobowiązania. Skutki intercyzy obejmują jednak tylko te długi, które powstały już po jej zawarciu. Intercyza nie ma zastosowania do zobowiązań sprzed jej podpisania.

Majątek, który do tej pory był wspólny, po podpisaniu intercyzy, nie znika, każdy z małżonków ma w nim swój udział. Jeśli żadne z nich nie wystąpi do sądu z żądaniem ustalenia nierównych udziałów, to każdy dostanie tyle samo, czyli np. udział odpowiadający połowie wartości mieszkania czy samochodu. Małżonkowie mogą pójść krok dalej i dokonać, również u notariusza lub w sądzie, podziału majątku wspólnego.

Brak umowy majątkowej małżeńskiej doskwiera nam głównie wtedy, gdy pojawia się problem odpowiedzialności za długi małżonka, szczególnie, gdy małżonek ten prowadzi własną działalność gospodarczą.

Kiedy zatem małżonek dłużnika – przedsiębiorcy odpowiada za jego długi i wierzyciele mogą domagać się egzekucji majątku wspólnego małżonków?

Jeśli przedsiębiorca prowadzenie działalności gospodarczej rozpoczął po zawarciu małżeństwa, wówczas firma w całości zaliczana jest do majątku wspólnego (chyba, że można udowodnić, że jej założenie jest w całości sfinansowane przez środki z majątku osobistego).

Ważną kwestią jest również to, czy małżonek wiedział o zaciągniętych zobowiązaniach współmałżonka – dłużnika. Zgoda taka, powinna być udzielona w dokumencie prywatnym lub urzędowym. Wystarczy także zwykłe pisemne oświadczenie lub z podpisem notarialnie poświadczonym. Jeżeli wyrazimy pisemną zgodę, świadomie bierzemy odpowiedzialność za ewentualne długi współmałżonka (z ograniczeniem odpowiedzialności wyłącznie do majątku objętego wspólnością majątkową). Jeżeli natomiast zgoda nie została wyrażona, albo małżonek nie informował współmałżonka o zaciągniętych zobowiązaniach, wówczas wierzyciel nie będzie mógł ubiegać się nadanie klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika. W takich przypadkach egzekucję można prowadzić wyłącznie z:

• wynagrodzenia za pracę dłużnika
• majątku osobistego dłużnika
• dochodów uzyskiwanych z innej działalności zarobkowej dłużnika
• korzyści uzyskanych z praw własności przemysłowej, autorskich, pokrewnych i innych praw twórcy przysługujących dłużnikowi
• przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Składnik majątkowy wymieniony w ostatnim punkcie może zostać objęty egzekucją nawet przy braku zgody małżonka, ale z ograniczeniem odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

W konsekwencji zatem wierzyciel będzie mógł skierować egzekucję do tzw. majątku produkcyjnego objętego wspólnością małżeńską (czyli do składników przedsiębiorstwa), lecz nie do majątku konsumpcyjnego, służącego do zaspokajania potrzeb rodziny.

Co najważniejsze, egzekucji nie będą podlegać rzeczy wchodzące w skład majątku osobistego małżonka osoby będącej dłużnikiem.

Podsumowując, mąż/ żona odpowiada za długi małżonka – przedsiębiorcy wówczas, gdy wierzytelności zostały zaciągnięte w związku z prowadzeniem firmy i łączy ich wspólnota majątkowa. Wierzyciel musi też tę okoliczność udokumentować, ale nie ma obowiązku udowodnić, że dłużnik miał zgodę swojego małżonka na każde zobowiązanie, które zaciągał w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Za zobowiązania firmy majątkiem osobistym odpowiada przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą jednoosobowo lub jako wspólnik w ramach spółki cywilnej.

Warto jednak zapamiętać, że najlepszą ochronę przed długami małżonka daje nam intercyza. Możemy ją podpisać przed, jak i w każdej chwili trwania małżeństwa. Rozdzielność majątkowa kosztuje tyle, ile wynosi taksa notarialna. Maksymalna stawka to 400 zł plus 23 proc. VAT plus koszty wypisów (kilkadziesiąt złotych).