Szanowni Państwo,
w związku z zapytaniami dotyczącymi możliwości zwolnienia z kosztów sądowych, a zwłaszcza opłat z tytułu zarzutów do nakazu zapłaty czy też opłaty od apelacji, w niniejszym artykule postaram się nieco przybliżyć tą instytucję.

Zgodnie bowiem z treścią art. 102 ust. 1 u.k.s.c. zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Jak należy rozumieć owy uszczerbek utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny? W tej kwestii warto przyjrzeć się orzecznictwu.

W postanowieniu z dnia 9 listopada 2016 r. Sąd Najwyższy (II CZ 126/16) stwierdził, że „zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane jedynie w sytuacjach wyjątkowych. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi bowiem pomoc państwa dla osób, które ze względu na trudną sytuację materialną nie mogą ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny. Pomoc ta dotyczy tylko osób, które z przyczyn obiektywnych, od nich niezależnych, nie mają środków na poniesienie tych kosztów i nie były w stanie ich zgromadzić decydując się na wniesienie i prowadzenie sprawy przed sądem. Strona przygotowująca się do procesu sądowego powinna być świadoma konieczności poniesienia wydatków z tym związanych, także w postaci kosztów sądowych i powinna się do tego przygotować przez poczynienie oszczędności. Jeżeli strona zdolna do pracy nie wykorzystuje lub ogranicza swoje możliwości zarobkowe w sposób nieuzasadniony albo fikcyjnie pozbywa się majątku, nie spełnia warunków uzasadniających zwolnienie od kosztów sądowych. Nie uzasadniają również zwolnienia od kosztów przejściowe trudności materialne strony zdolnej do pracy”.

Warto przytoczyć również pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu z dnia 4 września 1974 r. (II CZ 167/74) zgodnie z którym „do odmowy zwolnienia od kosztów sądowych osoby zdolnej do pracy zarobkowej konieczne jest ustalenie, że osoba taka z uwagi na swój zawód, sytuację osobistą i rodzinną, wiek, stan zdrowia itp. oraz istniejące w jej bliskim otoczeniu zapotrzebowanie na pracowników, ma realne możliwości wykorzystania swojej zdolności zarobkowej, a nie korzysta z niej z przyczyn społecznie nie uzasadnionych”.

Jednocześnie wskazuje się w orzecznictwie, że przejściowe trudności materialne, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, co do zasady nie stanowią podstawy do zwolnienia od kosztów sądowych. Posiadanie środków finansowych zapewniających dostęp do sądu stanowi element działalności gospodarczej, a co za tym idzie związane z tym koszty sądowe przedsiębiorca powinien uwzględnić w racjonalnym planowaniu wydatków związanych z tą działalnością, traktując je równoważnie z innymi obowiązkami finansowymi (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia z dnia 26 kwietnia 2017 r., I CZ 49/17).

Z powyższego wynika zatem, że zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, zaś sama niemożność poniesienia tych opłat przez osobę fizyczną w całości lub w części bez uszczerbku utrzymania dla siebie lub swojej rodziny musi mieć charakter obiektywny.

Z naszej 7 letniej praktyki wynika, iż zwolnienie z kosztów sądowych gdzie reprezentujemy Klientów w walce z firmami windykacyjnymi, zwolnienie obejmuje zwłaszcza osoby starsze, schorowane i samotne. Są to osoby, których nie stać na samodzielnie zaspokojenie swoich codziennych potrzeb życiowych.

Ponadto, zaobserwowaliśmy regułę, iż co do zasady, zwolnienie następuje gdy opłata wynosi więcej aniżeli 500,00 zł.  Rzadko kiedy, zwolnienie dotyczy niższej opłaty.

Niemniej jednak z takimi wnioskami warto wystąpić. A nóż Sąd przychyli się do stanowiska strony i zwolni ją z danej opłaty. Jeśli Sąd wyda odmowne postanowienie to najwyżej wówczas powstanie obowiązek uiszczenia przedmiotowej opłaty w terminie 7 dni. Dlatego zawsze po złożeniu wniosku o zwolnienie z danej opłaty, warto z ostrożności takie ewentualne środki zgromadzić.